Marquette, het fraaie landgoed in Heemskerk, was ooit een machtig middeleeuws bolwerk. Naar nu blijkt, was het kasteel nog machtiger dan gedacht. Het had een ronde burcht met een doorsnede van veertig meter. ,,Een zeer zeldzaam type in Noord-Holland’’, aldus onderzoekster Nancy de Jong in een interview met Dagblad Kennemerland.
Het wemelde van de kastelen in Heemskerk en Beverwijk. Twaalf hebben er gestaan. Een joekel was Oud Haerlem, waar onlangs ook opzienbarende ontdekkingen over naar buiten kwamen. Dit kasteel, verzonken in een weiland aan de Hoflaan, bleek veel groter te zijn dan gedacht.
Nu blijkt dat ook Marquette - in de middeleeuwen bekend als het Huis te Heemskerk - een belangrijke vesting was. Het kasteel was een zogenaamde ronde waterburcht - zo genoemd omdat het in een waterrijke omgeving was gebouwd waardoor de grachten eenvoudige volliepen met water.
Op de kop van het bouwwerk stond een ronde burcht, die midden dertiende eeuw een ontmoedigende uitwerking moet hebben gehad op de West-Friezen die vanuit het noorden continu een bedreiging vormden voor het graafschap Holland. ,,Ze kwamen in een aantal eeuwen regelmatig binnenvallen om te plunderen’’, zegt De Jong.
De West-Friezen vormden nog één geheel met de Friezen uit het tegenwoordige Friesland. Ze waren een krijgshaftig en vrijheidslievend volk dat zich verzette tegen Hollandse overheersing. De Jong: ,,Noord-Holland zag er in die tijd heel anders uit dan nu. Er was veel meer water. Bij Heemskerk en Beverwijk was een smalle droge doorgang naar het zuiden: Holland op zijn smalst. Door daar kastelen te bouwen werd de doorgang afgegrendeld.’’
Kastelenverbouwer
De Jong doet samen met kastelenexpert Rob Gruben het onderzoek naar kastelen in de provincie. Ze is, naast haar werk als archeoloog van de gemeente Alkmaar, bezig met een proefschrift over het onderwerp. De Jong: ,,Floris de vijfde wordt gezien als de grote kastelenbouwer, maar dat beeld moeten we eigenlijk bijstellen naar kastelenvérbouwer. De meeste kastelen stonden er al, maar hij paste ze aan naar de tactieken van zijn tijd.’’
Ook Marquette maakte een ontwikkeling door. Waarschijnlijk lag de oudste variant een stuk westwaarts op hogere en dus droge duingrond. Dat was in de tijd dat kastelen nog stonden op een ’motte’, een kunstmatige verhoging. Toen aanvallers doorkregen hoe je zo’n motte ondermijnt, werden burchten in waterrijke gebieden gebouwd, waar een gracht voor bescherming kon zorgen. ,,Ook kwam er een dwingel omheen, een route die je moet volgen om bij het kasteel te komen. Zo’n route is natuurlijk goed te verdedigen, het maakt een kasteel vrijwel onneembaar.’’ Na de periode van Grote Pier (’Grutte Pier’ in het Fries), die begin zestiende eeuw de Hollandse kusten onveilig maakte, was het met de dreiging uit Friesland gedaan. Niet lang daarna brak de oorlog tegen de Spanjaarden uit. De Jong: ,,Grote muren van steen bleken niet meer te helpen tegen een aanval met kanonnen. Kijk maar naar het beleg van Alkmaar, waar de Spanjaarden de muren van onder kapot schoten waarna die voorover de gracht in vielen. Aarden wallen die de kanonskogels absorbeerden voldeden beter.’’
De tijd van de burchten was voorbij. Huis te Heemskerk wordt een landgoed met de naam Marquette. In 1802 wordt de ronde waterburcht gesloopt in opdracht van Willem Rensdorp. De Jong: ,,Het is de tijd van de tuinen en de romantische gedachten die er toen opkwamen over ridders en kastelen. Marquette werd een buitenplaats en is dat nu eigenlijk nog.’’
Tekst: Koen van Eijk / Dagblad Kennemerland