Het Rijksmonumentale Slot Assumburg te Heemskerk, naar het noordwesten gefotografeerd. Het van oorsprong 13eeeuwse slot, dat door verschillende adellijke geslachten werd bewoond, onderging een restauratie die omstreeks 1980 werd afgerond. Het slot is vanaf 1933 in gebruik als jeugdherberg. In 2011 werd een reconstructie van de 18eeeuwse kasteel voor het publiek geopend. De foto laat de verschillende onderdelen daarvan haarscherp zien.
Cronenburg
-
Op 16 oktober 1248 werd deze opgeheven en verkocht aan enkele edelen die hier kastelen bouwden. Een maand later werd overigens ook de hof van Valkenburg bij Leiden ontmanteld. Het hof vormde een eigen rechtsgebied met hoge rechtspraak en bezat vermoedelijk oorspronkelijk een beheerscentrum bij de middeleeuwse Sint Aagtenkerk te Beverwijk. Het latere stadsgebied van Beverwijk maakte deel uit van het domeinhof. Hier was de abdij van Egmond grootgrondbezitter, die de gunstige ligging gebruikte als overslagplaats voor goederen, een situatie die reeds in de 12e eeuw moet hebben bestaan. Waarschijnlijk was ooit een deel van het domeinhof aan de abdij geschonken. Een tweede plek waar (later) een beheerscentrum van de hof gelegen kan hebben bevond zich meer naar het noordoosten.
Vanaf de strandwal liep hier een weg met de naam ‘Hoflaan’ langs het kasteelterrein van Oud-Haerlem, die vervolgens na een bocht verder ging in zuidwestelijke richting. Dit betekent dat met de ‘hof’ waar deze laan naartoe liep niet het kasteel Oud-Haerlem bedoeld werd, maar een ander hof dat verderop lag. Aan het eind van de weg kwam men uit bij een terrein dat op luchtfoto’s uit de jaren zestig van de 20e eeuw een opvallend patroon vertoonde, gelijkend op een kasteelterrein. Op deze plek zijn vondsten gedaan uit de 12e en 13e eeuw, maar nadien is dit onder stedelijke bebouwing verdwenen. Het domeinhof moet de beschikking hebben gehad over een grote (tiend)schuur voor de opslag van de oogst. Een aanwijzing hiervoor is de vermelding in 1259 van een stuk land genaamd scuurviertel.
Assumburg en enkele andere kastelen op het terrein van domeinhof ‘Hofland’ In Beverwijk en Heemskerk, langs de rand van het strandwalgebied, stonden meerdere grote en kleine kastelen. Te beginnen bij een kasteelachtig complex naast de middeleeuwse kerk van Beverwijk, verderop onder meer Adrichem, Oosterwijk, het bovengenoemde hofterrein aan de Hoflaan, Oud-Haerlem, Assumburg en daar tegenover Rietwijk, waarna de reeks zich naar het noordwesten toe verder voortzette. Hier lag onder meer het Huis te Heemskerk, een ronde burcht uit de eerste helft van de 13e eeuw, waar zich nu de buitenplaats Marquette bevindt.
Hier vlakbij ligt het ‘Huldtoneel’ ofwel de ‘Schepelenberg’. Bij deze oude grafheuvel werden de graven van Holland gehuldigd als heren van Kennemerland. Vanwege de ligging van de reeks kastelen te Beverwijk en Heemskerk is wel gemeend dat zij ooit een verdedigingslinie tegen de West-Friezen vormden, maar dat is zeer onwaarschijnlijk. Assumburg is tegenwoordig nog steeds een deels middeleeuws kasteel, dat vanaf de restauratie in 1932 als jeugdherberg gebruikt wordt. In de tweede helft van de 17e eeuw kwam het in handen van Amsterdamse patriciërs, die het tot buitenplaats verbouwden. Bij deze veranderingen bleef een deel van het oude bouwvolume staan. Daarmee is het een fraai voorbeeld van een kasteel dat weliswaar werd omgebouwd tot buitenplaats, maar waarbij de verwijzing naar de Middeleeuwen duidelijk zichtbaar bleef.
In de eerste helft van de 15e eeuw waren zowel een voorburcht als een hoofdburcht gebouwd door Bartoud II van Assendelft, die in het jaar 1400 huwde met Nathalie, bastaarddochter van hertog Albrecht, graaf van Holland. Bartoud ontving bij die gelegenheid de hoge en lage jurisdictie van Assendelft in leen. Vervolgens werd hij in 1405 baljuw van Kennemerland.
De bouw van het kasteel gaf uitdrukking aan de verkregen hogere status. Een uitbreiding van de rechtspraak vond plaats in 1455, toen Gerrit III van Assendelft ook de hoge heerlijkheid van het Hofland in leen kreeg. De heren van Assendelft zagen zichzelf als ‘opvolgers’ van het nabijgelegen slot Oud-Haerlem, dat in het midden van de 14e eeuw verwoest was. Direct naast Assumburg heeft een ‘hoge werf’ gelegen, waarschijnlijk was dit een motte geweest uit de 13e eeuw. Een motte had doorgaans een woontoren op een hoogte met steil talud, omgeven door een gracht. Dit type kwam vooral voor tussen het begin van de 12e en het midden van de 13e eeuw, wat zou betekenen dat een ouder ‘kasteel’ aan de Assumburg vooraf is gegaan.
De burcht Oud-Haerlem werd waarschijnlijk direct na de koop van een deel van het domeinhof in 1248 door Simon van Haarlem gebouwd. Na het uitsterven van zijn geslacht werd het kasteel in 1327 verkocht aan Jan van Polanen. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten koos Van Polanen partij tegen de graaf, waarna het kasteel in 1350-1351 werd belegerd, na 6 maanden werd ingenomen en voor straf werd verwoest. In de eeuwen na het verdwijnen van het slot is men zich bewust gebleven van de historische betekenis van het kasteelterrein.
In 1960 werd enig archeologisch onderzoek verricht, waarover onlangs gepubliceerd is. Iets verderop ligt in een woonwijk een vijver met een eiland daarin. Het was op dit eiland waar bij opgravingen in de jaren ’60 van de vorige eeuw de funderingen van de hoofdburcht van Huis Ter Wijk werden gevonden. De oudste fase was een woontoren uit midden 13e eeuw; uit dezelfde tijd werd een bakstenen waterput op het terrein van de voorburcht aangetroffen.
