De uitkijktoren ‘de golf’ bovenop de Papenberg, vlak achter het archeologiemuseum Huis van Hilde, staat op het hoogste punt van Castricum; 31 meter boven Normaal Amsterdams Peil. Hier vandaan is in één draaiende beweging het hele stroomgebied van het Oer-IJ te overzien; richting zee lag de monding, vanuit het achterland kwam de rivier langs Amsterdam met een wijde boog via Velsen deze kant op stromen. Op een infopaneel hier staat meer informatie en een kaart van 2000 jaar geleden afgebeeld. Toen lag de kustlijn kilometers meer westelijk dan nu het geval is.
De top van deze ‘jonge’ duinen kan op twee manieren lopend worden bereikt. De gemakkelijke weg is een wandelingetjes om de begraafplaats Onderlangs heen, een stukje door het bos en dan via een geleidelijk oplopend zandpad omhoog. De kortste weg loopt langs de steile kant aan de oostzijde, via een trap met 149 treden. Een flinke klauterpartij die voelbaar duidelijk maakt hoe water en wind het zand hier tot grote hoogte hebben opgestuwd.
Richting zee valt het op dat dit stuk duingebied geen grote hoogteverschillen kent. Boswachters noemen het ook wel ‘de vallei’. Vroeger moet het er hier hebben uitgezien als een estuarium; een delta met zandplaten, geulen en slenken. Denk daarbij aan de Slufter op Texel. Een getijden landschap, met eb en vloed en daardoor een uitwisseling van zoet en zout water. Tot diep in het achterland.
Aan de oostkant ligt de voormalige rivierbedding. Het Oer-IJ is verdwenen, maar slingerende sloten zijn tastbare herinneringen aan het oude krekenstelsel. Links ligt de strandwal met Limmen, erachter die met Akersloot en Uitgeest. Rechts is de kerk van Heemskerk goed te zien, met het landgoed Marquette, waar een omvangrijke waterberging is aangelegd, ‘nieuwe natuur’ waarbij de ontwerpers zich hebben laten inspireren door de oude loop van het Oer-IJ.
Onder aan de voet van de Papenberg bevinden zich restanten van de Atlantikwall, tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter gebouwd om de kust te beschermen tegen mogelijke invasies. Het stelsel van verdedigingswerken had een totale lengte van 2685 kilometer en liep van Noorwegen tot aan de grens met Spanje. Hier in Castricum gaat het om de restanten van een zogenaamde tankmuur. In het duingebied hier werden 800 bunkers gebouwd.
De uitkijktoren bovenop de Papenberg heeft een opvallende vormgeving; een golf die verwijst naar de dynamiek van zand, water en wind. De asymmetrische ‘golf’ is gemaakt van cortenstaal dat langzaam roest en dan goed past in de natuurlijke omgeving. Het raamwerk van buizen dat de uitkijkplek draagt, symboliseert waterleidingen en legt zo een verband met gebiedsbeheerder en drinkwaterproducent PWN. Aan de voet van de Papenberg, in het overgangsgebied van het duin naar achterland, is een duinrel hersteld. Deze waterloop zorgt voor afwatering vanuit het duin naar de polder.
Op informatiepanelen, gemaakt in samenwerking met Stichting Oer-IJ en Oud Castricum, is nog meer te lezen over de geschiedenis van het gebied.
Bron: Boek verrassende natuur van het Oer-IJ landschap.
